Wilma ter Mull

In een nieuw boek pleit paus Benedictus het Joodse volk vrij van betrokkenheid bij de dood van Jezus. In fragmenten die op 3 maart 11 door het Vaticaan zijn vrijgegeven, analyseert Benedictus de stukken uit het Nieuwe Testament die traditioneel werden aangegrepen om de Joden de schuld te geven van Jezus' dood. Hij komt tot de conclusie dat nergens staat dat Joden in het algemeen daar schuld aan hebben. Aldus het Nos nieuws

De paus neemt duidelijk afstand van de visie dat de Joden schuldig zouden zijn aan de dood van Jezus in zijn boek. Hij zegt dat een groepering mensen (Joods volk) nooit collectief voor de dood van  Jezus verantwoordelijk kunnen zijn. Dit ondanks dat het (joodse) volk tijdens de kruisiging riep: "Zijn bloed kome over ons en onze kinderen". Een opmerkelijke uitspraak voor een Paus! De vraag die rijst is: heeft hij nu gelijk of niet? Het lijkt heel humaan maar is dit ook zo?

Deze stelling van de Paus heeft vele kanten. Om te beginnen: naast dat de christelijke religie ‘vergeving’ hoog in het vaandel draagt en een hoog goed is, speelt er ook nog een psychologische wetmatigheid waar de Paus geheel aan voorbij gaat. In het systemisch werk van ondermeer Bert Hellinger heeft men aan kunnen tonen dat psychische verstrikkingen ontstaan. Dit houdt in dat een groep zich verantwoordelijk voelt voor wat één van haar leden heeft gedaan. Doordat een schuld door iemand in de groep begaan is, heeft de groep de natuurlijke neiging zich daar verantwoordelijk voor te voelen. En omdat de mens primair een behoefte heeft om schuldeloos te willen blijven heeft dit diepgaande invloed op de groep. Dit is het grote drama van de zondeval die zo indringend in de Bijbel is beschreven. Je ziet dit direct al als metafoor opduiken in het hoofdstuk Genesis waar Adam, Eva de schuld geeft van het eten van de boom van kennis van goed en kwaad. Een mooier voorbeeld kun je je niet voorstellen, hoe de mens als primaire neiging heeft schuldeloos te willen blijven. Het verhaal gaat dan verder; doordat er gelogen wordt tegen God (en niet omdat er gezondigd is) worden ze beide (lees groep) gestraft en de hele verdere mensheid leeft vervolgens in zogenaamde schuld. In de bijbel wordt dus de exacte collectieve schuld in het klein beschreven.

Door echter de behoefte van de mensheid om schuldloos te willen blijven, wordt het bewustzijnsproces als het ware vertraagd. Schuld heeft een sterk beladen werking die veel psychologische blokkades opwerpt enerzijds, maar die aan de andere kant een goede leermeester is om het bewustzijn op peil te houden.

Om hier goed inzicht in te krijgen moet je terug in de geschiedenis. Toen in de middeleeuwen nog alleen maar de RK-kerk bestond was het zo dat de kerk door middel van de biecht al je zonden (dingen die je aan de ander had misdaan) kon worden vergeven. Dit gegeven hoorde bij het bewustzijn van de middeleeuwen; zelf denken was nog niet aan de orde omdat het bewustzijn nog niet zo was geëvolueerd. Toen de kerkhervorming begon (Renaissance), begon de mens zelf na te denken over wat hij verkeerd had gedaan. De protestante kerk had niet de pretentie dat zij de zonden konden wegnemen of vergeven van de mens. Wel wilde de kerk daarin bemiddelen. Calvijn (Calvinisme) nam de schuld van de mensheid heel erg serieus en zette de mens tot in het extreme in de zelfredzaamheid en hamerde erop dat alleen door middel van je schuldig te tonen en  daarnaar te handelen, je zonden konden worden vergeven. Dit was een zware opgaaf voor de gelovigen maar op een bepaalde manier ontnam het de gelovigen niet zijn eigen verantwoordelijkheid. De RK-kerk stond dit niet voor; sterker nog, ik ken nog mensen die RK zijn en van hun pastoor te horen kregen dat ze vooral geen bijbel hoefden te lezen omdat ze de bijbel zelf niet konden duiden; het zou dan meer kwaad brengen dan goeds.

Terug naar wat nu schuld en zonde is: schuldgevoelens voelen heel akelig maar zetten de poorten van het bewustzijn wijd open en werken in hoogste instantie zo sterk op het bewustzijn dat je de fout niet meer maakt. Neem je nu de schuld van iemand af en verzacht je hem dan kan het bewustzijn onvoldoende indalen. Dit heeft tot gevolg dat schuldgevoelens verdrongen worden en vervolgens worden opgeslagen in het collectief onderbewuste van een systeem. Een systeem kan veel vormen hebben: familie, godsdienst, politieke partij, land, kortom alle groepering waarin we als individueel mens specifiek verenigd zijn met elkaar. Deze groep werkt zo dat uiteindelijk het kwaad dat het individu heeft begaan ten opzichte van de mensheid zich vereffenen als het individu het zelf niet doet.

Met dit nieuwe boek heeft Paus Benadictus eenzelfde soort intentie als de oude middeleeuwse RK-kerk. De Paus redeneert dat er geen schuld is en probeert de Joden te bevrijden van hun collectieve schuld. Het is wat aanmatigend te denken dat hij dat kan en mag terwijl deze schuld al eeuwenlang een belangrijke rol speelt in het wereldgebeuren. Ik vermoed dat je met deze uitspraak de joden alleen maar ontslaat van eigen verantwoordelijkheden wat weer automatisch tot gevolg heeft dat ze daardoor extreem agressief gaan worden zoals wij in Israël recentelijk enige keren hebben zien gebeuren. Het is namelijk  (nog steeds) heel essentieel voor het joodse volk dat ze de Christus niet erkennen. In wezen hebben ze tweeduizend jaar de tijd gehad om op hun standpunt terug te komen; ze hebben dit niet willen integreren in hun geloof waardoor de scheiding tussen christenen en joden nog altijd onbewust wordt voortgezet. Nogmaals het is aanmatigend dat de Paus op een achternamiddag deze collectieve schuld wil wegnemen van de joden. In wezen speelt hij hier de rol van God en ontkent daarmee tevens de problematiek die in de collectieve volksziel is ontstaan met alle nare gevolgen van dien.

 De Joodse organisaties hebben blij gereageerd op de uitspraak van de paus in zijn boek. Alleen al het feit dat ze hier blij op reageren, is het bewijs dat zij niet écht achter hun geloof staan maar dat ze alleen maar de diep gewortelde wens hebben om in de nevelen van het schuldeloze bewustzijn te willen blijven leven. Dit is een tegenbeweging naar bewustzijn toe. Moediger was het van de vorige Paus Johannes Paulus dat hij vergeving vroeg voor de slechte rol die de RK-kerk in de WOII heeft gespeeld ook naar de Joden toe!

Een andere kant van de zaak is, – en dat is psychologisch gezien -, dat Paus Benadictus zelf opgevoed is in het Nationaalsocialistisch Duitsland. Ook hij heeft te maken gehad met het fenomeen dat het Duitse volk een enorme schuld op zich heeft geladen met de WOII en de Holocaust. Dit speelt ook in zijn ziel kennelijk nog een rol (anders matigde hij zich niet deze visie toe). Het feit dat hij nu de joden schuldeloos wil stellen in zijn boek, heeft hier alles mee te maken. Immers als de joden niet schuldig zijn dan is zijn volk het ook niet dus in die zin heeft zijn uitspraak een dubbele lading en is het alleen nog maar een kwestie van geschiedenis vervalsing! Wat één van zijn onderdanen ook deed toen hij de Holocaust ontkende, zonder dat hij als Paus ingreep!  Op deze wijze kiezen we er voor om verder te dromen in onze schuldeloze onbewuste wereld.

Afgelopen najaar was ikzelf in Berlijn en bezocht de Adolf Hitler tentoonstelling. De tentoonstelling deed van te voren veel stof opwaaien omdat men vreesde dat er veel neonazi’s op af zouden komen. Deze angst bleek echter ongegrond; ze hadden geen interesse omdat de tentoonstelling zo objectief was dat er niets te halen viel voor de neonazi’s. Ikzelf was heel diep onder de indruk door de moed die de makers van de tentoonstelling hebben gehad om zo’n tentoonstelling neer te zetten. Zij spaarden zichzelf niet en lieten alle dwalingen zien die in het collectief onderbewuste van hun volk hadden plaatsgevonden. Zo’n gebaar van objectief geschiedenisschrijven werkt zo reinigend dat ze geen vergeving van derden meer nodig hebben voor hun verleden. Je ziet dit dan ook daadwerkelijk terug in hun nationale besluitvorming. Immers zij waren het eerste land in Europa dat niet meedeed aan de waanzin van de Bush oorlog in Irak!

Wanneer we als mensheid meer de moed hebben de waarheid onder ogen te zien, dan vergeven we ons zelf en hebben daar geen Paus meer voor nodig!

Ik ben te volgen op twitter